Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος – Πρόλογος

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Οι μεταγενέστεροι πρόλογοι  -του 1966 και του 1976- είναι κυρίως ενημερωτικοί. Διαβάζω, αναμένω.  Είναι στον πρώτο πρόλογο του συγγραφέα (αυτόν που συνόδευε την έκδοση των  2 πρώτων τόμων,  το 1941 και 1947), όπου αρχίζουν οι ανατριχίλες: «Ο χρόνος στην ιστορία του πνεύματος είναι κάτι αλλιώτικο από τον χρόνο στην  ιστορία της πολιτικής ζωής, των πολέμων και των κοινωνικών θεσμών. Ο δεύτερος φθείρει· ο πρώτος διαιωνίζει». Διαισθάνομαι ότι αυτό που θα αντιμετωπίσω στις χιλιάδες σελίδες που θα ακολουθήσουν είναι μια καθαρότητα νοημάτων που στις μέρες μας θεωρείται αφελής. Γιατί τότε νιώθω ότι με ανακουφίζει; Λίγο παρακάτω, τα πράγματα χειροτερεύουν: «Μήπως δεν θα έπρεπε να επιχειρηθεί διόλου η συγγραφή ενός τέτοιου βιβλίου;  Υπεύθυνη για τη συγγραφή είναι η σύλληψή του· κι η σύλληψη έγινε μέσα μου σαν  ένα αίτημα πνευματικό και ηθικό· δεν μπορούσα λοιπόν να κάμω αλλιώς· το βιβλίο αυτό ήμουν αναγκασμένος να το γράψω«. Μου θύμισε φράση από ένα δοκίμιο του Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου, «έτσι κάνω γιατί έτσι είμαι· έτσι είμαι γιατί έτσι μόνο μπορώ να είμαι» -να αποδέχεσαι τη φύση σου και να την κάνεις επιλογή, και άρα να αποδέχεσαι και  τις συνέπειες… Πώς είναι δυνατόν να νιώθω μια τέτοια ψυχολογική συγγένεια με έναν άνθρωπο που ήταν 65 χρονών όταν γεννήθηκα; Το ευρωπαϊκό πνεύμα θα φταίει.

Ο Π. Κανελλόπουλος αφήνει συνειδητά εκτός του βιβλίου του την ιστορία του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, διότι «η Ελλάς βρίσκεται πριν από την Ευρώπη», «η έννοια της Ευρώπης προϋποθέτει την Ελλάδα» και «η Ευρώπη είναι ακριβώς ο καρπός της Ελλάδος». Ανησυχώ: θα έχω να αντιμετωπίσω στη συνέχεια έναν, ίσως ειλικρινή, ίσως ειρηνικό, αλλά ταυτόχρονα και εμετικό παροξυσμό προγονολατρείας σε αντίστιξη με ‘αυτούς τους τύπους που τρώγανε ακόμη βαλανίδια όταν εμείς είχαμε ήδη κουραστεί από τα μεγάλα και σπουδαία’; Ελπίζω όχι, αλλιώς το βιβλίο θα πάει απευθείας στην ανακύκλωση. Τώρα αρνούμαι να προβλέψω, και γυρνάω τη μοιραία σελίδα: Κεφάλαιο 1^ο. Ένα ταξίδι 17 αιώνων, χωρίς επιστροφή.

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η  μετάβαση από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο στον  ευρωπαϊκό. Η σημασία της παρουσίας του Αυγουστίνου. Το κλασικό και το ρομαντικό στοιχείο  στην πνευματική ζωή.